قوانین کلی والیبال

در این بخش اصول بنیادی بازی را می‌بینید: ابعاد زمین و تور، ترکیب تیم، چرخش (روتیشن)، سیستم امتیازدهی، سرویس، حمله و دفاع، تماس‌ها و خطاها، وقفه‌ها و نقش داوران. این چارچوب، ستون فقرات قوانین والیبال است.

زمین، خطوط و تور

• ابعاد زمین: ۱۸×۹ متر؛ هر نیم‌زمین ۹×۹ متر با خط میانی جدا می‌شود. خط حمله (سه‌متر) در هر نیمه، ۳ متر از خط میانی فاصله دارد.
• تور و آنتن: ارتفاع استاندارد تور مردان ۲٫۴۳ متر و زنان ۲٫۲۴ متر. آنتن‌ها امتداد عمودی خطوط کناری هستند و توپ باید بین دو آنتن عبور کند.
• منطقه آزاد و فضای بالای سر: حریم اطراف زمین برای دویدن و نجات توپ ضروری است؛ برخورد توپ به سقف در استاندارد بین‌المللی معمولاً خطاست.

توپ و تجهیزات بازیکنان

• توپ: محیط ۶۵–۶۷ سانتی‌متر، وزن ۲۶۰–۲۸۰ گرم، فشار داخلی مشخص.
• لباس و شماره: یکنواخت و خوانا؛ لیبرو لباس متفاوت می‌پوشد تا متمایز باشد.
• ایمنی: زانوبند و چسب ورزشی مجاز؛ زیورآلات تیز ممنوع.

ترکیب تیم، پُست‌ها و چرخش

• ترکیب داخل زمین: ۶ بازیکن؛ ذخیره‌ها طبق آیین‌نامه (تا ۱۲ نفر).
• پست‌ها: پاسور (S)، قطر (OPP)، قدرتی‌ها (OH)، سرعتی‌ها/وسط‌ها (MB)، لیبرو (L).
• چرخش (روتیشن): پس از کسب امتیاز توسط دریافت‌کننده، چرخش به‌صورت ساعتگرد انجام می‌شود؛ در لحظهٔ سرویس، جایگیری باید قانونی باشد.

امتیازدهی، ست‌ها و پیروزی

• سیستم رالی پوینت: هر رالی یک امتیاز؛ مستقل از سرویس‌زننده.
• طول ست: ست‌های ۱ تا ۴ تا ۲۵ امتیاز و ست پنجم تا ۱۵؛ پیروزی با اختلاف حداقل ۲ امتیاز.
• تعویض زمین: پیش از ست پنجم و در امتیاز ۸ ست پنجم.

سرویس (Service)

• ضربه پس از سوت داور اول و در زمان مجاز انجام می‌شود؛ تجاوز به خط انتهایی هنگام ضربه، خطاست.
• لت‌سرویس: تماس با نوار تور و افتادن در زمین حریف در اغلب رویدادها مجاز و «ادامهٔ بازی» است.
• ممنوعیت‌ها: بلاک سرویس و آبشار مستقیم روی سرویس ممنوع است.

حمله (Attack) و بازیکن عقب‌خط

• هر ضربه با هدف فرستادن توپ به زمین حریف «حمله» است؛ لزومی ندارد حتماً ضربهٔ سوم باشد.
• عقب‌خط: بازیکن عقب‌خط حق حمله از جلوی خط سه‌متر را ندارد؛ تماس در جلو خط، «خطای حملهٔ عقب‌خط» است.
• تماس مزاحم با تور خطاست؛ عبور دست به فضای حریف در ضربهٔ نهایی در شرایط خاص و بدون مزاحمت مجاز است.

دفاع روی تور (Block)

• تماس‌های متوالی در جریان یک بلاک، یک تماس محسوب می‌شود.
• بلاک سرویس ممنوع؛ بلاک حملهٔ معمولی مجاز.
• لمس آنتن یا مزاحمت در فضای حریف خطاست.

تماس‌ها و خطاها

• هر بخش بدن مجاز است؛ اما «حمل» (نگه‌داشتن/پرتاب) خطاست.
• ضربهٔ اول تیم: چندتماسی بودن در یک اقدام (مثل دریافت سخت) مجاز است؛ اما در پاس بالاسری استاندارد سخت‌گیرانه‌تر است.

عبور از مرکز و خطوط

• عبور جزئی دست/پا زیر تور اگر ایمن و بدون مزاحمت باشد، معمولاً مجاز است.
• عبور توپ از خارجِ بین آنتن‌ها به سمت زمین حریف، اوت است.

تعویض‌ها، وقفه‌ها و چلنچ

• تعویض‌ها بر اساس آیین‌نامهٔ رویداد محدود است؛ لیبرو تعویض‌های دفاعی خاص دارد.
• معمولاً هر تیم در هر ست دو تایم‌اوت ۳۰ ثانیه‌ای دارد.
• ویدئوچک/چلنچ: سهمیهٔ محدود در هر ست برای مواردی مثل اوت/داخل، لمس تور یا بلاک.

کارت‌ها و داوران

• اخطار کلامی → کارت زرد → قرمز → اخراج/محرومیت.
• داور اول (بالاسکو) تصمیم نهایی را می‌گیرد؛ داور دوم مدیریت نیمکت‌ها و خطای زیر تور.

قوانین توپ

استفاده توپ والیبال در هر شرایطی قوانین خاص خود را دارد. توپ والیبال ترکیبی از دو یا سه رنگ مختلف می‌باشد. این توپ‌ها با دو سبک متفاوت قابل‌استفاده است یکی مناسب جوانان و دیگری بزرگسالان خواهد بود. محیط استاندارد توپ والیبال در رده جوانان حدود شصت و سه  تا شصت و پنج سانتی‌متر می‌باشد. وزن آن‌ها حدود دویست و شصت تا دویست و هشتاد گرم خواهد بود و از طرفی فشار هوای داخلی آن بر روی چهل و سه دهم شاخص psi در هر سانتی‌متر مربع تنظیم می‌شود. محیط استاندارد توپ والیبال برای رده سنی بزرگسالان حدود شصت و پنج تا شصا و هفتاد سانتی‌متر و وزن آن‌ها نیز در همان بازه حدود دویست و دویست و شصت تا دویست و هشتاد گرم است. فشار داخلی آن چهار و سه دهم تا چهار و شش دهم در واحد psi خواهد بود. البته آن‌چنان تفاوت زیادی بین این دو وجود ندارند.

قوانین بازیکنان

در مورد قوانین بازیکنان والیبال باید گفت هر تیم شش بازیکن دارد که سه بازیکن در ردیف جلو و سه بازیکن در ردیف عقب قرار می‌گیرد؛ اما اگر بخواهیم تعداد کل بازیکنان یک تیم را بررسی کنیم، حداکثر دوازده بازیکن، یک مربی، یک کمک‌مربی و همچنین یک فیزیوتراپیست را شامل می‌شود. قوانین دیگری که برای بازیکنان والیبال اهمیت دارد. این است که یک بازیکن هیچ‌گاه نمی‌تواند دومرتبه پشت‌هم به توپ ضربه بزند. البته این مورد برای پاسور یا دفاع کننده روی تور استثنا خواهد بود. هنگام دریافت سرویس نیز اگر بازیکنان بیش از سه ضربه به توپ بزنند، خطا خواهد بود و یک امتیاز از دست می‌دهند. در هر تیم یک بازیکن به نام لیبرو وجود دارد که معمولاً در وسط زمین قرار می‌گیرد و رنگ پیراهن آن متفاوت با بقیه بازیکنان خواهد بود. بازیکن لیبرو حق زدن سرویس، دفاع کردن و پاس دادن نزدیک تور را ندارد جایگاه این بازیکن به‌نوعی نزدیک بازیکنان عقب زمین است و با بازیکنان انتهای زمین تعویض می‌شود.

تغییرات قوانین والیبال

قوانین طی دهه‌ها برای روان‌تر، ایمن‌تر و تلویزیونی‌تر شدن بازی به‌روز شده‌اند.

• رالی پوینت به‌جای «ساید اوت»: هر رالی امتیاز دارد؛ زمان مسابقه قابل پیش‌بینی‌تر شد.
• ورود لیبرو: افزایش کیفیت دریافت و طول رالی؛ محدودیت حمله از جلو و نقش دفاعی ویژه.
• لت‌سرویس مجاز: سرویسِ برخوردکرده به تور در جریان می‌ماند.
• تعریف نو از لمس تور/مرکز: تمایز «مزاحمت» از تماس غیرمزاحم.
• مجاز شدن چندتماسی در ضربهٔ اول: برای روان‌سازی دریافت‌های سخت.
• ویدئوچک: دقت داوری بیشتر با سهمیهٔ محدود.
• وقتهـای فنی: در برخی رویدادها حذف/کوتاه شده برای ریتم پخش.

مخالفت‌ها با برخی قوانین والیبال

• رالی پوینت: موافقان هیجان پایدار؛ مخالفان از حذف «نفس‌های طولانی» ساید اوت می‌گویند.
• لیبرو: دفاع بهتر و رالی‌های طولانی‌تر؛ اما کاهش انعطاف نقش‌ها.
• ویدئوچک: عدالت بالاتر در برابر وقفه‌های ریتم‌شکن.
• تعاریف جدید تماس با تور/مرکز: منصفانه‌تر اما پیچیده‌تر برای داوری.

قوانین عجیب والیبال

• هر بخش بدن می‌تواند با توپ تماس داشته باشد (حتی پا)؛ کیفیت ضربه مهم است.
• عبور جزئی زیر تور بدون مزاحمت، مجاز است.
• بلاک سرویس ممنوع اما بلاک حملهٔ معمولی مجاز.
• چندتماسی ضربهٔ اول در یک اقدام پذیرفته می‌شود.
• توپ به سقف در بیشتر استانداردها اوت است؛ برخی لیگ‌های محلی استثنا دارند.

قوانینی که کلاً حذف شده‌اند

• ممنوعیت لت‌سرویس (اکنون مجاز).
• سیستم امتیازدهی ساید اوت (جایگزین با رالی پوینت).
• برخی وقفه‌های فنی خودکار (حذف/کوتاه در بعضی رویدادها).

قوانین خاص در کشورها

• NCAA (ایالات متحده): در برخی فصل‌ها اجازهٔ سرویس لیبرو در یک روتیشن، تعداد وقفه‌ها و تعویض‌ها متفاوت.
• لیگ‌های پایه/مدارس: ساده‌سازی دریافت سرویس و سقف امتیاز برای آموزش بهتر.
• آسیا و اروپا: اختلافات جزئی در سقف تعویض و زمان‌بندی وقفه‌ها.
• والیبال نشسته: قوانین ویژهٔ تماس زیر تور و ابعاد زمین.
• والیبال ساحلی: ۲×۲، زمین کوچک‌تر، سخت‌گیری در پاس بالاسریِ دریافت سرویس، بدون خط سه‌متر.

واژگان و علائم داوری (فوق‌فشرده)

• حملهٔ عقب‌خط: حملهٔ بازیکن عقب از جلوی خط سه‌متر.
• اُوررِچ: عبور مزاحم دست به فضای حریف.
• حمل (Carry/Lift): نگه‌داشتن یا پرتاب توپ.
• دابل‌کنتکت: دو تماس مجزا در یک اقدام (غیر از ضربهٔ اول).
• Touch-Out: تماس توپ با دستِ بلاک و خروج از زمین.

چک‌لیست میدانی برای مربیان

• قبل مسابقه: ارتفاع تور، آنتن‌ها، خطوط، لغزندگی کف، توپ‌ها، هماهنگی با منشی.
• حین مسابقه: کنترل چرخش لحظهٔ سرویس، مدیریت تایم‌اوت و تعویض، چلنچ هوشمند.
• بعد مسابقه: ثبت رخدادهای داوری و تحلیل آمار خدمت، حمله، بلاک/دفاع.

پرسش‌های پرتکرار (FAQ)

آیا نجات توپ با پا مجاز است؟

بله؛ تماس با هر عضو بدن مجاز است، به شرط رعایت کیفیت ضربه و عدم «حمل» توپ.

اگر بازیکن زیر تور سر بخورد ولی مزاحم نشود، خطاست؟

عبور جزئی بدون مزاحمت معمولاً خطا نیست؛ عبور کامل یا تداخل با حریف خطاست.

لیبرو می‌تواند سرویس بزند؟

در بعضی لیگ‌ها (مثلاً NCAA زنان) در یک روتیشن مجاز شده؛ اما استانداردهای بین‌المللی کلاسیک محدودترند.

چرا گاهی وقت فنی وجود ندارد؟

برای حفظ ریتم تلویزیونی یا فشرده‌سازی تقویم، برخی رویدادها وقفه‌های خودکار را حذف/کوتاه کرده‌اند.

جمع‌بندی

والیبال مجموعه‌ای از قواعد دقیق اما منطقی است که هدف‌شان جریان روان بازی، عدالت رقابت و ایمنی ورزشکاران است. در کنار چارچوب جهانی، آیین‌نامه‌های محلی می‌توانند تفاوت‌های کوچکی ایجاد کنند؛ بنابراین پیش از هر رویداد، مقررات همان مسابقه را مطالعه کنید. فهم دقیق مفاهیمی مانند رالی پوینت، نقش لیبرو، تماس‌های مجاز، حملهٔ عقب‌خط و حدودِ لمس تور، کیفیت بازی و تصمیم‌گیری را به‌طور چشمگیری ارتقا می‌دهد.